Author: Doni, Giovanni Battista
Title: Aduersaria Musica D
Source: Florence, Biblioteca Marucelliana, MS A.291, f. <1r>-<18v>[--]

[D in marg.] Aduersaria Musica Metabolae Toni plurifariam fieri possunt uel per contiguos phthongos uel [[uel]] per hyperbatos uel intercedente clausula uel sine ea: uel digrediendo ad alium [Tonum add. supra lin.] unico uel duobus phthongis uel pluribus ut puta toto tetrachordo assumpto uel etiam longiori modulatione: itaque sex differentiae mutationis Toni concipi possunt Si mutatio fiat post clausulam liberius poterimus [in secundo Tono add. supra lin.] interuallum absonum a praecedenti interuallo prioris Toni percurrere: ut exempli gratia si clausula prioris Toni desinat in agoge tritoni licebit in Mutatione alium uel alios Tonos posteriori Modi modulari. Mutatio Systematis id est cum quo tetrachordo Synemmenon assumitur Diezeugmenon uel contra non inducit nisi praeposterationem Diapente et Diatessaron. Mutatio Toni uero inducit alia interualla seu agogas extra ordinem exempli gratia Tonum inter duo Semitonia tetratoni et pentatoni agogem In interuallis uero Hyperbatis inducere potest duo continua semiditona duo continua ditona duo Tritona et cetera Semitonium deinde Semiditonum et e conuerso Modi nobiliores sunt qui in suo Diapason Tritonum habent in medio Dorius Phrygius Lydius Medij qui nullubi habent. Hypodorius Hypophrygius. Tertij qui habent uersus alterutrum terminum. Mixolydius Hypolydius In solo mixolydio [et Hypolydio add. supra lin.] modo (qui habent semidiapente) reperitur agoge duorum semiditonorum deinceps. uel Semiditoni incomposito. [Doni, Aduersaria Musica D, 1r,1; text: Mi, fa, sol, mi, fa] interuallum enim Semiditoni est molle [Doni, Aduersaria Musica D, 1r,2; text: mi, fa, re, mi, fa] Modi nobiliores et medij utrobique habent Diapente et Diatessaron. Tertij uero alterubi tantum. [--] In Modis recentionum nulla potest cognosci mutatio: semper enim proxima nota alterius Modi quae consequitur supra uel infra ultimam notam prioris modi eadem est quae in eodem primo modo naturaliter sequitur Cadentiae non finales uidentur terminari posse in Hypodorio et Hypoohrygio non tantum in quarta corda ascendendo sed etiam in prima. Demum puto in omnibus modis chordas esse in quibus cadentia fieri possit Vt servetur [[re]] Rhythmica Melodiae perfectae id est eius quae melos rhythmum et lexin continet existimo necessario haec seruari de ut breuissimae [breuiores ante corr.] et longissimae [longiores ante corr.] (praeterquam in cadentijs) reijciantur. [[Breuiores]] Breuissimae enim usurpentur tantum in melismis et similibus charientismis qui tamen ultra debitam syllabam non protrahant Tres melopoei hodie sunt [Romae add. supra lin.] proprijs quibusdam dotibus praestantes [[Ioannes Hyeronimus Kaspergerus excellit in Hermenia et pronuntiatione dictionum et decoro uocis prolatae: docet etiam pueros bene et aulice proferre et fortasse in uarietate Rhythmica Michael Angelus in exacto aurium iudicio naturalique propensione ad uarietatem [[Rhythmicam]] Melicam atque interuallorum omnigenorum usurpationem et in musica organica excellit maxime Ioannes Romitus in exprimendis affectibus potissimum maestis]] Physaulus automatus uocari potest qui per se sonat qualem fabricare fecit Pater Athanasius [--] Commodissima temperatura Pandurae Heptachordae Hypatodicae pro duobus Tonis haec esse uidetur [Doni, Aduersaria Musica D, 2r; text: Hypodorium, Dorium, Mixolydius, Hypodorius, Dorius, Iastius, E, G, [[E, G]], f, F, , e, g, A, [sqb], D, a, a a, g g, uel, d d, C] [--] Temperatura Violae et testudinis non uidetur esse nec telaea nec [[isemito]] [[anisoton]] anisemitoniaea nec isemitoniaea sed mista et incerta aliqua enim semitonia aperte maiora uidentur sed non iuxta excessum uerum semitonij maioris ad minus Diapason in manubrio testudinis diuidi potest in [[duodecim semitonia paeq]] [sex tonos corr. supra lin.] aequales et ipsam exacte aequantes [[quae in]] [quae corr. supra lin.] semitonia inaequalia [aequalia ante corr.] diuiduntur. [[sed non ex ij]] excepto tamen uno spatio quod constare debebit ex duobus semitonijs maioribus: hoc est si [[in suis caetera interu]] interualla in suis proportionibus essent constituta (aequatis tamen quattuor tonis) ex uno [[uex]] maiori 16/15 altero medio 135/128. Non posset tamen fieri hic circulatio modorum. Hic ditoni esset iusti plerumque diapente et Diatessaron. Semiditoni uero paulo remissiores: nam ut habeamus semiditona mista opus est Tonis [[<..>]] inaequalibus Si organorum fides ut uiolarum et testudinum per diapason [[perpet]] omnes [[<...>]] distarent inuicem posset haec temperaturae species usurpari faciendo unum stabilem Tonum diuisionis In temperaturis chordarum quae per tertias fiunt consonantiae minores id est tertiae et quarta propinquiores sunt et commodiores digitis [[in tempo]] maiores uero id est quinta et duae sextae sunt remotiores. In temperatura uero per quinctas contra euenit propinquiores enim sunt consonantiae maiores, minores uero remotiores quare temperatura testudinis aptissima est quae inter utrumque medium continet id est media interualla tertiam et quartas Aptissima etiam esset temperatura per quintas et quartas alternatim sitas Subbiolo a nonnullis uocatur tibia parua (Vide Subulum) [--] Porphyrius testatur citharoedos quattuor tantum tonis usos fuisse Lydio Hypolydio, Iastio Hypoiastio Cum uidetur cithara mollioribus cantibus (quales sunt hi modi) conueniret: hi enim sufficerent ad mutationes faciendas: maximeque factitatas per tonos diatessaron distantes, facilitatis gratia Commodum uero duobus quae inciperent a Semitonjo maiori id est Lydio et Hypolydio duobus etiam a semitonio minori incipientibus utebantur. Cum Circulus referat diapason in qua sex sunt toni et [[uti]] circolus comprehendit ex triangula aequilatera: sequitur triangulum aequilaterum recte exprimere tonum. Quemadmodum acutae uoces opus habent grauibus et graues acutis ut consonantias faciant et delectent ita pauperes egent auxilio diuitum et magnates tenuiorum ut beate uiuant perfectamque Respublicam constituant Scopus operis De Musica Sphaerica Hieronimi Roselli quod citatur directe a Zarlino aduersatur instituto operi nostro de Modis et Tonis antiquis [Doni, Aduersaria Musica D, 3r; text: [[Temperatura telea]], pro uiola et testudine, Parisemitoniaea, Isemitoniaea, cyclia, Aristoxenia, Tetramoria, Isotoniaea, Anisemitoniea, pro clauichordio, organo, sambuca, [signum], Perfecta, Anisotoniaea, [kath’holon], cata diazeuxin, [[Atonotoniaea]], cithara uulgari, Pentemoria qua usus est Nicolaus Vicentinus] [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 3r; text: Conueniunt species hae, Myxolydio Chromaticum Syntonum, Lydio [[Diatonum Diatonaeum]] Diatonum molle, Phrygio, Diatonaeum, Dorio Enarmonium, Hypolydio, Hypophrygio, Diatoniaeum, Hypodorio, Myxolydio, Lydio, Aeolio, Phrygio, Iastio, Enarmonicum] Cadentiae per anagogem in omnibus modis uidentur terminari in mediam. Plagis [uero [[ta]] etiam in summam infra lin.] catagogicae uero in infimam et nonnumquam in mediam Cadentiae Anagogicae Hypodorij Re mi fa sol [[Hypophrygij]] uel Re mi fa sol la Hypophrygij Vt re mi fa uel Vt re mi fa sol Hypolydij fa sol re mi fa uel fa re mi fa. Dorij mi, fa sol re mi uel mi fa sol la Phrygij Re mi fa sol la uel Re mi fa sol Lydij ut Re mi fa sol (sed raro nam est Dorj) uel Mi fa sol re mi Cadentiae anagogicae omnium tristissimae sunt quae incipiunt a Semitonio et pariter desinunt ut Mixolydij secundo loco quae [[incipiunt tantum]] desinunt tantum ut Hypolydij. Tertio loco laetiores esse incipiunt quae incipiunt a Semitonio desinunt in tonum ut Dorij Quarto demum loco maximae sunt uiuidae et laetae quae semitonium in medio habent ut Lydij et Phrygij Quatuor modis potest fieri systema teleosymphonium in pandura. Canone laeui sine iugamentis ut in pandurio orchestico: quod usurpauimus in netodica pandura quia dum psallitur conspicitur. Secundus modus si plures canones exompsoles fiunt cum magadijs agglutinatis. Tertius cum canone fixo: et coniectis magadijs mobilibus infissurus Quartus cum canone duplici media unica fissura discriminante utramque partem per quam neruea traijciunt [--] Mutationes hae distinguendae sunt Systematis seu [[cho]] secundum terminos Systematis qualis est septem Tonorum Ecclesiasticorum [uel 12 secundum musicos add. supra lin.] secundum schesia systematis seu secundum distinctionem [signum] a b ad [sqb] uel contra secundum intensionem aut remissionem uocis seu [uel secundum tonum uocis add. supra lin.] pseudotonica Secundum modum seu tropum tropica Secundum Tonum [Tonie ante corr.] [[systematis]] proprium Secundum phthongum cum una uel altera [chorda tantum mutatur infra lin.] Prima mutatio bifariam fieri potest uel secundum septem species diapason seu septem Tonos Ecclesiasticos: uel secundum 12 modos musicorum. Tertia item dupliciter uel per signa accidentalia ut si mutatio fiat secundum altitudinem toni semitoni et cetera uel sine signis accidentalibus mutando [sqb] in b uel b in [sqb] et cantum remittendo uel intendendo diapente uel diatessaron prout opus fuerit [Doni, Aduersaria Musica D, 4r; text: Systema Immutabile, re, mi, fa, sol, la] Prima mutatio duplex est secundum septem species diapason uel secundum clausulas melodicas: Secundum 12 modos uel secundum clausulas synodicas Prior diapason [[excede edere]] excedit. [--] Cornelius Schuyit in Gaillarda sexti modi 12 semitonia deinceps ponit. Vt seruetur Rhythmus in synodijs uidetur seruandum ut omnes partes easdem dispositiones pedum seruent exempli gratia in dactylica mensura dum Netodos dactylum facit Hypatodus Spondaeum facere poterit uel proceleusmaticum non anapesticum [Doni, Aduersaria Musica D, 4v; text: Dactylicus Rhythmus, Netodus, Hypatodus] sic fieri potest Rhythmus Hypatodi Notae longiores ut [Bv] concedi possunt initio et in fine in Symphonijs organicis immo et in medio modo partes quae diminutione utuntur aequalibus notis utantur ut aduersus Hypatodi Netodus octo [Sm] uti poterit uel quatuor [M] non uno [M] et sex [Sm]. In Symphonijs uocalibus numquam aliqua nota longior erit una mensura: nec diminutiones unicam mensuram excedent [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 5r; text: Hypotema Dactylicum, laudabilis, Dubius, Damnatur] [--] Si ulla erat olim differentia Rhythmorum secundum tropos crediderim haec fuisse: ut [[<.>]] in progressione octo sonorum [tou] diapason continua, phthongi semitonia claudentes breue tempus haberent; longum autem ij qui tonos intercipiunt ut hic [Doni, Aduersaria Musica D, 5r,1; text: Rhythmus Dorius, suauis, Anapaestus, Dactylus, Spondaeus, Ionici a Minori duo, Phrygius, confragosus, furiosus, uel Choriambi 2. Lydius, mollis, Hypodorius, et cetera, choriambus, Ionicus, Hypophrygius, Hypolydius, uolubilis] [Doni, Aduersaria Musica D, 5v,1; text: Rhythmus Dorius, suauis, Anapaestus, Dactylus, Spondaeus, Ionici a Minori duo, Phrygius, confragosus, furiosus, uel Choriambi 2. Lydius, mollis, Hypodorius, et cetera, choriambus, Ionicus, Hypophrygius, Hypolydius, uolubilis, Myxolydius fractus] Si ulla fuit differentia Rhythmorum secundum genera existimarem (in unoquoque tetrachordo Diatonico Chromatico Enarmonio) tantundem [[tempera]] temporis obtinuisse tres priores phthongos quibus duo priora interualla clauduntur quantum tertius phthongus tertium interuallum claudens sic [Doni, Aduersaria Musica D, 5v,2; text: tetrachordum Diatonicum et Rhythmus Diatonicus, Chromaticum, Tetrachordum Enarmonicum, Vel certe suspicor [[primum]] quartum phthongum tetrachordi cum primo rationem habuisse sesquitertiam (ut diatessaron) ita ut grauior esset 4. auctior 3. duo enim medij ad libitum disponerentur et gratia ut aequalitas plausuum seruaretur quod si alteruter sonus repeteretur toties eius tempus aestimaretur ut [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 6r,1; text: 3, 4] Vel certe existimare possumus duos phthongos intercipientes semitonium duplo uelociores fuisse intercipientibus tonum; intercipientes uero diesin quadruplo: parique ratione ditonum intercipientes duplo tardiores fuisse quam intercipientes Tonum [Doni, Aduersaria Musica D, 6r,2; text: Diatonicum, Chromaticum, Enarmonicum] Vel certe suspicare eos modos qui uersus grauem haberent Diatessaron celeriores notas habuisse uersus graue, eos qui diapente tardiores Sicut qui per planam uiam procedunt celerius ire possunt quam qui per salebrosa loca: ita celeriori Rhythmo usos puto in Diatono quam in chromate: in chromate quam in Harmonia. Omnium maxime credibile est Diatonicum Rhythmum fuisse in quo duo tantum species [[Rhythmi]] phthongorum essent quorum longior duplo maior esset ut [Doni, Aduersaria Musica D, 6r,3] In Chromate uero praeterea eas notas addi consueuisse quae sesquialteram haberent rationem [[ut]] et triplam ut [Doni, Aduersaria Musica D, 6r,4] In Harmonia quae quadrupla et sesquitertia ut [Doni, Aduersaria Musica D, 6r,4] Nec tamen intelligendum est has rationes fuisse actas inter notas eiusdem pulsus (id enim proprie ad Rhythmum pertinet: sed in tota modulatione huiusmodi notas reperiri consueuisse. Itaque potius dicetur Rhythmopoeia Diatona, Chromatica et cetera quam Rhythmum Diatonicum Chromaticum et cetera Puto etiam ueteres considerare [kath’holon] naturam generum et modorum ut citatioribus tam generibus quam modis Rhythmos similes traderent et contra Rhythmus Dorius requirit plausum Ionici a minori ternarium incipientem ab Arsi Phrygius choriambicum binarium incipientem a thesi Lydius Ionici a minori ternarium [--] Mire conuenit Rhythmus duorum Ionicorum a minori Dorio quandoquidem Iastius qui et Ionicus dicitur eam habet speciem diapason Epibasis fortasse est quae uulgo syncope dicitur unde epibatus Paeon apud Plutarchum de Musica Consonantiae omnes 6 hac ratione disponi debent [Doni, Aduersaria Musica D, 6v,1; text: Diapason, Diapente, Diatessaron, Ditonus, Semiditonus, Hexachordum minus, maius, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8] uel sic [Doni, Aduersaria Musica D, 6v,2; text: Diapason, Diapente, Diatessaron, Ditonus, Semiditonus, Hexachordum minus, maius, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8] Diapason Disdiapason et cetera antiphona sunt id aequisona est Peneaequisona Diapente, Diapason Diapente, Ditonus, Diapason Ditonus Paraphona idest consonantia Diatessaron Semiditonus Hexachordu minus et maius cum replicatis symphona Rhythmus Hypodorij requirit plausum [[Dactylicum]] [Spondaeum corr. supra lin.] incipiens a thesi Hypophrygius plausum anapaesticum incipiens ab arsi Hypolydius Dactylicum incipiens a thesi Mixolydius pariter anapaesticum incipiens ab arsi Plausus longiores celeriores esse debent cum plures syllabas comprehendent: qui recte conueniunt acutioribus modis [--] Hexachorda proprie dicuntur consonantiae compositae Diapason Ditonus, Diapason Semiditonus, Diapason diatessaron dici possunt consonantiae . . . . Supersimplices Replicatae Diapason, Trisdiapason et cetera consonantiae itiratae, [[repetitae]], id est [[placatae]] duplicatae Diapente uero dici potest consonantia duplex [subduplex ante corr.] Diapason Diapente superduplex Diapason Hexachordum supercomposita Diapason, Ditonus, Semiditonus Simplices [[Sex sunt igitur species compositionis sicut et consonantiarum]] Tonus inter Duos Diatessaron limma inter duos Tonos comma inter duo limmata uocari potest . . . . Quemadmodum Diatessaron per se consonat quidem sed non ualde suauiter ita fortasse Semiditonus nisi Ditono adiuncta sit non uidetur suauissime consonare debere Diatessaron cum Diapente iuncta suauissima est non tantum quia tamquam mulier sine uiro aut uitis sine ulmo uix sustentatur [[de]] sed [[etiam]] multo magis quia etiamsi (ut fere fit) in sua proportione non canetur tamen tantundem reddit quia extrema consonant cum quod uni deficit alteri accrescat Aliud est Epidiapente et [[Paradiapente]] [Hypodiapente corr. supra lin.] aliud Hyperdiapente et paradiapente. Epidiapente enim est consonantia diapente comparando tonum acutum ad grauem Hypodiapente contrarium. Hyperdiapente (uel Metadiapente) est Diapente acutior. Paradiapente remissior [Doni, Aduersaria Musica D, 7r; text: Tricinia [Tricinium ante corr.] huiusmodi uidentur optime consonare debere, A, B, C, 6/5, 5/4, 4/3, 3/2, secunda, 2/1] Vero extremae uoces raro decimatertiam maiorem praetergredi debere uidentur. [--] [Physalides] apud Hesychium uidentur sumi posse pro cannis organi In Synodijs triadicis Pandurae teleosymphonae [[per d]] duobus tonis temperatae quattuor requiruntur organa unum pro netodo quod sit pandurium pentachordum (uiolino) sine iugumentis nec magadijs mobilibus: alterum hypatodum id est Pandura minoris formae octachorda cum duplici systemate et magadis mobilibus duo pandurae medianae [quinquechordae uel hexachordae add. supra lin.] pro mesodo pro singulis tonis singulae quae per uices cantant. Hoc enim melius quam panduram unicam orchesticam (sine tactibus) assumere quae utrumque tonum canat In Pandura orchestica arculus tenetur manu prona in melodica manu supina Inquirendum uocabulum huius Rhythmi [Doni, Aduersaria Musica D,7v; text: uel, Item huius, et cetera] Duo sunt genera plausus [[r]] isorhithmus et anysorhythmus quo utuntur in Gallia (quando cantano ad aria) in canticis leuioribus singulis notis singulas theses manus aptantes tam longis quam breuibus in agogis uero (delle crome o semicrome) celebrioribus manum sustinentes Rhythmus currentum uidetur aliquas pericopas habere Iambicas aliquas trochaicas Rhythmus Voltarum et Gallardarum esse choriambicus Rhythmus Mauriscae siue Destrae esse merus iambicus Purus trochaicus uero [--] Rectius est Voltarum Rhythmum esse mistum ex anapaesticis [[et Rhytmicis]] [et corr. supra lin.] coriambicis Rhythmis Correntum uero ex Iambicis et Trochaicis Galliardum esse magis primum trochaicum Vt saltationum Rhythmi deprehendantur necesse uidetur notas ad duas species reducere ut in libris diagrammatum non sint nisi [Mv] et [Sv] id est ubi occurrit [Svd] ponatur [Sv] et [signum] ubi occurrit [Mvd] [Sm] ponatur [Sv] uel [[Mv] [Mv] supra lin.] Rhythmi longiores uelociores sunt itaque si carmen uel melos mensuretur Rhythmo antispastico, celerius erit tempus quam si mensuretur Rhythmis Iambicis et Trochaicis alternatis: quare uoltae et currenti conueniunt potius huiusmodi Rhythmi [[quam br]] maiores quam breuiores praesertim cum difficile sit eam mistionem seruare Pulchriores sunt Rhythmi misti quam puri Rhythmismata et Rhythmismi fortasse usurpari possunt pro diminutionibus Rhythmorum exemplo melismi et melismatis: [[itaque [Mbd] [SMb] [Mb] pro [Mb] [Mb] [Mb] erit Rhythmismus. hoc uero [Doni, Aduersaria Musica D, 8r,1; text: a, b, c, d, pro] itaque b pro a erit Rhythmismus c uero pro d. Rhythmismus]] itaque in subiecto exemplo Gallardae Ferrariensis pagina 5. Gardani [Doni, Aduersaria Musica D, 6v,2; text: a, b, c, d, et cetera] si usurpetur pericope a [c ante corr.] pro c [a ante corr.] Rhythmisma erit multiplicantur enim phthongi ut in melismate. b [d ante corr.] uero pro d [b ante corr.] erit Rhythmismus nam sine multiicatione phthongorum tempus alteratur tantum charientismi gratia [--] [S ] pro [S] in saltationibus uocari potest . . . . . . . id est supplementum. Le ariette franzesi quando si battono si mette una [Sm] per misura [[ouero nella misura libera si]] ma si batte in ogni nota etiam nelle [Sm] In Rhythmo Trochaico impetus fit in [[secundam]] [primam corr. supra lin.] utpote longam in Iambico in [[primam]] secundam Cantica hodiernorum in quibus aliquae syllabe canuntur semibreui aliquae minima aliquae semiminima aliquae chromate aliae etiam celerioribus notis [pararrhythma] uidentur esse: excipe duos casus in celerioribus notis singularibus put sequentibus quod excusat charientismus: et ubi rem aliqua suadet ut celerior Rhythmus assumatur ut pro Dispondaico Spondaicus: Item cadentiae Rhythmopoeia Melodica duplex est [logike] et [odike] prior est in qua uocales eodem tempore proferuntur quo loquimur posterior cum canendo uocales extendimus. In priore aestimantur morae accentuum et consonantum in priori non item Rhythmopoeia odia duplex est. duplaris [[dusemos] add. supra lin.] in quibus tantum duo species phthongorum sunt ut [Mb] [Mvd] (ubi si occurrant [A] [A] et [SM] [SM] pro diminutionibus et [Mvd] [Mbd] pro charientismis nomen non mutat) et quadruplaris [[polysemos] add. supra lin.] in [[quibus]] quibus notae simplae, [[q]] duplae et quadruplae reperiuntur (nec tantum in cadentijs) ut [Mb] [Mv] [Svd] octuplaris enim in qua praeterea est [Bv] non attenditur Natura simplicis Rhythmi haec esse uidetur ut duas longas non excedat quare tempus longae erit uel arsis uel thesis, non uterque uel pars alterutrius: quare in Rhythmo dispondaico duae longae syllabae considerantur [[qua]] ut duae breues [--] Canticum Ioanni Francisci Anerij o begl’occhij pagina 31. habet Rhythmum anapaesticum sed ad trochaicam mensuram aptatum: [[ibi ue]] cum uero incipit sic Begl’occhi cari et cetera tunc [[<..>]] pedes paeonici quattuor incipiuntur sed ad eandem mensuram aptati [[<...>]] p<....>]] Effectus syncopis est ex [[d]] una longa duas breues facere quare cantica ad ternariam mensura si ad binariam cantentur Rhythmica uis deperit consurgunt enim pro Iambis et trochaeis tribrachij Synarsis potius est cum pars Rhythmi [phthongi supra lin.] sub thesin cadit pars sub arsin. Epibasis uero cum [[pars]] Phthongi pars sub unam mensuram cadit pars sub aliam. Dici etiam poterit Probasis Metabasis uero mutatio basis seu incessus [incensus ante corr.] Aeres saltationum uidentur circuitus quosdam habere in quibus termini meli [[et Rhythmi relaitionem inuicem habent]] relationem inter se habent et cum terminis Rhythmi Synthesis uocari potest cum thesis diuiditur Epibasis synthetica et synarsica Dialysis Djarsis Metarsis Metathesis Diabasis Vt Simphonurgia naturae singulorum modorum sit accomodata uidetur hoc seruandum ut [[supra]] [in corr. supra lin.] Dorio Hypodorio Mixolydio usurpentur potissimum Hexachorda minora in caeteris quattuor maiora: naturaliter enim supra chordas initiales horum modorum huiusmodi hexachorda proueniunt nam super A id est F A est hexachordum minus signi [sqb] similiter supra A C uero maius et cetera Syncatathesis cum duae partes simul desinunt Anaclasis uidetur esse syncope et anaclomena carmina in quibus syncope (uulgo dicta usurpetur) Antanaclasis Similiter in tribus ijs modis [et Phrygio add. supra lin.] infra est semiditonum supra ditonum quod morem maestum facit [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 9v; text: Tabula ostendens omnes hexachordum formas maiorum et minorum: tun quomodo in triodijs melius diuidantur, A, [sqb], C, D, E, F, G, S, T] Ditonus rectus supponitur [to] diatessaron. Semiditonus supponitur In sexto exemplo ditonus superponi non potest propter Tritonum F [sqb] in graue In quarto exemplo ditonus supponi non potest propter tritonum in acutum Monstra harmonica sunt Semidiapente quae est tamquam [connubium add. supra lin.] duarum foeminarum [duae foeminae ante corr.] [[simul iunctae]] Tetratonus tamquam duorum uirorum copula: Tritonus tamquam sesquir uel mulier (uirago) nimium uirilis aut androginus muliebrem sexum magis participans [[Tonus]] Semitonium [minus add. supra lin.] tamquam abortiuum [[Tonus tamquam]] [maturius Diesis tamquam abortiuum immature corr. supra lin.] Heptachordum maius tamquam uir njmis agrestis et insociabilis. Heptachordum minus tamquam mulier insociabilis et solitaria Diapente tamquam paterfamilias cum compare coniuge Et filio [[coniun]] uel filia coniugato. Diatessaron tamquam uxor Tonus minor tamquam iuuenis puberi coniugio aptus Tonus minor tamquam uirgo matura uiro uel puer nondum aetatis nubilis Semitonium maius tamquam uirgo connubio apta. minus tamquam abortus Heptachordum maius tamquam senex morosus: minus tamquam anus morosa. [--] Gallilei existimat acumen soni nasci ex frequentia pulsationum quas chordae ictae faciunt ideoque chordas languescentes sonum intendere sed cum is sonus debilior s [[<…>]] grauiorem Idem expertus esset appensis duobus ponderibus singulis filis quae longitudinem habent proportionalem puta duplam sesquialteram et cetera deinde simul sublatis ut alter utrumque feriantur simul coquiescere: quae uero longitudines habent irrationales [[num]] numquam eodem tempore sisti itaque euenire ijs quod lateri quadrati et diametro Idem existimat sonum fieri ex crispatione quadam aeris et sonos consonos crispationes habere similes Quemadmodum fides intenta si pulsetur multis uibrationibus redit ad suum statum ita res grauis elata se reducit ad suum locum est igitur grauitas quasi quidam status remissus Hexacordum est tamquam exigua diapason: uel eius uicaria uel Diapason imperfecta quapropter [[post]] in quadricinijs post tres priores consonantias uidetur posterior dispositio usurpari posse [Doni, Aduersaria Musica D, 10r; text: Tertio loco fortasse usurpari posse haec dispositio] [apud Ballait in marg.] Rhythmus du bransle gay est Anapaestus Dactylus Spondaeus ternione hoc ter repetito: deinde secunda pars Anapaestus 3 trochaei bacchius secundus. Branle 3 Anapaestus Dactylus Spondaeus 2 [[trochaei]] [immo corr. supra lin.] anapaestus dactylys spondaeus anapaestus 2 trochaei dactylus spondaeus. Secunda pars anapestus dactylus spondaeus hoc ternione bis repetito. Branles doubles misti sunt fere ex proceleusmaticis et anapaestis cum quibusdam spondaeis [--] In primo Branle de Poictru [[Hypatodus]] [Netodus corr. supra lin.] procedit per dactylum proceleusmaticum quondam duos proceleusmaticos et cetera Hypatodus post quatuor tempora habet semibreuem [S] quae dupla est longae [Mvd] itaque in ea mensura Rhythmus Hypatodi quasi silet Branle de monsurande constat ex dactylis anapaestis proceleusmaticis spondaeis ita ut in primo praeualeant dactyli in secundo et tertio anapaesti Primus branle gay (Bassi pagina 10) constat ex anapaestis Currentes procedunt per Trochaeos (prima enim nota non computatur) sed antepenultima sede fere habent iambum Legitur modos [[non]] ijs tantum chordis cani consueuisse quae systemati Dorio et immutabili respondent itaque in Hypodorio et Mixolydio tantum XII phthongi cani poterunt in Hypophrygio et Lydio XIII in Hypolydio et Dorio XIV. In Hyperphrygio uero XI tantum et X in Hypolydio Verum hoc intelligendum est de uocibus Monodicis tantum id est comunibus et uirilibus: item de monodijs nam in synodijs et choris oxyphoni canere poterunt integros modos acutos. Baryphoni graues Si uolimus in Diagrammatis musicis usurpare octo lineas pro singulis partibus et singulis litteris apponere: reliquum erit ut positis [[trib]] V lineis mediae eam litteram assignemus quae illi respondet item extremis duobus spatijs [[singulas q]] infra [[aliq]] [infra corr. infra lin.] lineam et supra supremam singulas. Verum aduertendum ut mediae lineae ascribatur [[ex l]] litterae chorda quae Mese est systematis octochordi uniuscumque modi etiam [[sit]] si systema [[ad]] XI uel XII phthongos contineat: item supra uel infra mese Dorij ponatur ubi locus quadrauerit cum signo diesis # ubi opus fuerit ut in exemplo quod sequitur Modi Hypodorij [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 10r,1; text: et cetera, per netodia sic, [signum], a, D, [sqb], A] Huic eidem Diagrammati poterit quartae chordae ascribi clauis F fa ut [Fclef] ut a cantoribus facilius percipiatur sic [Doni, Aduersaria Musica D, 10r,2; text: a, [signum], D, A, d, [[d]], a a, et cetera, et pro Mesodo, Netodo] Synodiae Pentadicae non uidentur excedendae nam si sint V partes si poterunt uocari Basso, contratenore, Tenore, Contralto, Soprano si sex Basso, contrabasso, contratenore, Tenore, contralto, Soprano In soprascripto exemplo contralto poterit dari eadem clauis quae datur tenori et is uocari mesodus acutior. Synodiae organicae impressae raro excedunt trisdiapason: Ballarti sane perueniunt usque ad trisdiapason et diatessaron Si synodiae procedantur per tetrachordum coniunctum pro [sqb] apponetur b nec propterea mutabuntur aliae litterae aut nomen modi [--] [Series est [to ephexes] add. supra lin.] [synekheia] uerbum musicum apud Plutarchum id est [[Series, continuitas,]] coherentia, communio Necessarium uidetur ad seruandam naturam modorum ut in modulationibus agogae phthongos primos et ultimos sumant a chordis praecipuis illius modi id est duabus extremis et Mese In Metabola a Dorio ad phrygium non ubicumque ultima nota Dorij desierit in hac claue [Doni, Aduersaria Musica D, 11v,1] si prima Phrygij inceperit ab ultima finali idest D poterit sic [[signar]] notari [Doni, Aduersaria Musica D, 11v,2; text: Dorius, Phrygius, metabola] Mutatio non ita aures offendet si latenter fiat quod accidet si prior modus non desierit in cadentia nec sequens inceperit a chorda praecipua: sed ab aliqua potissimum quae sit communis priori modo: potissimum si pausa intercesserit Quod si forte ut in agogis eueniet praecesserint duo toni continui deinde mutatione facta secuturi sint alij duo toni continui [[cauet]] uitandum id erit nisi magna quaedam durities exprimenda erit Mutatio quae fit per Iterationem semitonij ut post mi fa Dorij si canatur aliud Fa # semitonio acutius idonea uidetur cum transitus fit a modo duro ad mollem tum e contrario Modi Iastius et Aeolius uidentur potissimum inseruisse in mutationibus unius uel duorum phthongorum quae passim fiunt [[alterum uero]] Septem uero principum pro integris pericopis Coherentia meli et Rhythmi Connexio Symphoniae [--] Si mutatio fit exempli gratia a Dorio ad Phrygium per intentionem Semitonia duo [[erunt]] fient deinceps semitonia maiora. Si a Dorio ad Iastium unum erit maius alterum minus Rhythmus Strophalismi bellici seu militaris (uulgo uolta della guerra<)> Creticus uidetur licet, plaudetur mensura ternaria quae redolet [[pon]] Itaque poterit sic concipi [[in]] [ut corr. supra lin.] duo tempora ponantur in arsi tria in thesi [[sic]] et alternentur cretici pedes et palimbacchij sic [Doni, Aduersaria Musica D, 12r,1] Melos ennearhythmum [ennearet ante corr.] Rhythmus ordinarius supradictae saltationis ualde participat orthum propter has notas [Mbd] [SM] [Mb] quarum prima cum tertia [[si]] est irrationalis ut [orge] quo exemplo utuntur Graeci Qui dicunt in plausu attendi solum [[ste]] quietem manus infra et supra non sublationem et positionem conuenientius loquuntur hodiernae praxis in qua plausus incipit a thesi qui uero [[contra]] dicunt non attendi quietem manus sed sublationem et positionem manus conuenientius ratione loquuntur et ueterum praxis secundum quam plausus ab arsi incipit In hodierna plausus ratione dicendum est in eo momento plausum incipere quo manus subiectamentum ferre desinere in altera percussione manus. Sed aduertendum uel primam mensuram caeteris breuiorem fore si secunda medietas incipiat ab eo momento quo manus incipit attolli [[(comprehendit enim ipsam sublationem tum [[statum]] quietem supra tum demissionem)]] (quod uulgo usurpatur) uel non recte eam seruari si quidem secunda medietas in opere deberet ubi primum manus sorsum sistere incipit Pes orthium uidetur hic esse [Doni, Aduersaria Musica D, 12r,3] [[org]] [ut corr.supra lin.] [[ut]] [orge] ubit [Sv] ualet unum tempus [signum] dimidium [signum] dimidium accentus [[dimidium]] [unum corr. supra lin.] [signum] duo quae constituunt tempora [[4 1/2]] 5 ex quibus arsis id est prima syllaba continet 1 1/2 thesis id est secunda syllaba 3 1/2 [--] Plausus duplex est aequabilis et anomalus Aequabilis diuiditur in isochronum qui [[aequales]] temporis aequales habet mensuras et anisochronum qui nunc celerius nunc tardius procedit Vterque diuiditur in isomereta et anisomereta [[isomeres non subdiuiditur]] Anisomeres in ternarium et quinarium Ternarius in Trochaicum [et add. supra lin.] Iambicum et Milesicum Quinarius in Creticum seu Orthium, Poeonicum primum et secundum Aequalis in Spondaicum, Dispondaicum, Choriambicum Spondaicum in Dactylicum et anapaesticum Epidosis significare potest sublationem seu corroborationem uocis (non intensionem) quae paulatim fit in phthongis longioribus tasin seruantibus Ecdosis uel endosis contrarium Audiui cani madrigales Peccij cum uiolis et cum uocibus peritissimorum cantorum deinde cum solis uiolis quae symphonia magis placuit quam illa mista ex uocibus et organis 1 Organa alia sunt [artiphona] quae . . . . (ribattono le uoci) ut clauichordius, testudines, cithara uulgaris, harpa 2 Alia sunt media quae leuiter (ribattono) ut uiolae, physauli 2 [3 ante corr.] Aliae que non (ribattono) sed continuant sonos ut lyra uulgaris [akphitophona] 3 Alia quae utrique praestant ut tibiae promiscuae Pro symphonia monodiarum scenicarum existimarem uocem illam organi quae [homophonei] cum cantore expressius repercutere debere sonos caeteras uero quae symphonias tantum supplent potius continuare debere sonos [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 13r; text: Canon Rhythmi et meli Dorij hic esse potest, Phrygij uero, Lydij, Mixolydij, Hypolydij, Hypodorij, Hypatodus media, Mesodus grauis, acutior, Netodus] [--] Matrialis uocari potest. Synasma, Synode, Synodema, Scoliasma Sonetto ode Parode uocari potest carminis genus apud Hispanos quod glossam uocant relatum ad copulum id est hypothesis Basis in Rhythmica aequiualuisse uidetur passui in saltatione Proinde puto quot bases habebat carmen tot mensuras plausuum fieri solitas quod pedes a toties terram ferisse quare in Iambico trimetro sexies terram feriebant sed tres tantum plausus dabantur in [[D]] Heroicis sexies terra feriebatur cum sexies quoque plausus feriretur. Cronjum mare dicere ueteres Hyperboreum quod Saturnum in jis locis regnare crederent Carosius in suo libro (del ballo) utitur uocabulis spondeo et dattilo pro quibusdam staticulis sed minus apte Trigonum fortasse constabat ex fidibus inaequalis longitudinis sed aequali crassitudine In Melodijs Phrygis arculus uidetur pulsandus prope magadem ubi chordae sunt magis intentae in Dorijs uero longius a magade eliciendi mollioris soni gratia Pandurae Doriae conuenit longitudo orgi maior, forma siciliensis fundus protuberans crassitudo item maior Phrygiae longitudo media forma Siciliensis: sed cum fundo plano, et latiori quam operculum crassitudo media Lydiae longitudo minima, forma Neapolitana fundo protuberante latitudo longitudini respondens: crassitudo minima. Eadem conueniet tono Mixolydio. Synodia inuersa Contrapunto rouescio Scappinus inter alia instrumenta portentosa haec inuenit. Vna seggiola con quattro piedi ciascuno de quali sonaua: et li sonaua tutti insieme sedendoui sopra j Due ordigni che si teneuano sotto i piedi [[l’u]] che con calcarli imitauano due animali: uno cioè il gallo l’altro il porchetto Vn flauto di forma di locusta [--] Cadentia triplex est media finalis ultima nam non omnis cadentia finalis ultima est In Rhapsodica melodice: non loquitur poeta uidetur tunc proprie usurpanda rhapsodica: cum alios loquentes inducis propius ad monodicam ascendendum. Item cum poeta narrat semplicissima Rhapsodia utendum: cum amplificat [monodiesteron] canendum Quod seruare debent metabola Tonica ne auditum offendatur docet Theon in Synopsi musica Symphoniae sunt duae species Intersilescens (in qua [[aliquo]] alicubi partes quaedam in totum silescunt ut quae multis constant partibus) et holo . . . . . in qua omnes partes simul quamuis paruis silentijs discrepent Strentaulus habet hanc commoditatem quod foramina sunt uiciniora Guido Aretinus notas Vt re mi fa sol la uidetur ex parte desumpsisse a Calcationibus quibus etiam tum nutrices utebantur Ludouicus Ceraules tempore Pauli V adeo erat peritus huius organi ut auulso epistomio (bocchino uocatur) illud aptaret pileo constricto id est eius sinui et sic inflaret Musicus quidam adeo peritus erat Simphonurgiae ut super manus alicuius articulis (qui systematis chordas signant) quattuor digitis alterius manus consonantias illas exprimeret quas quattuor partes conficere possunt: sed opus habebat [ad hoc add. supra lin.] peritissimis cabus Idem super diagrammate Netodico, concinebat melos metodicum et hypatodicum simul uiola psallebat Tibiae hodiernae speciem canunt [[Phr]] Hypophrygij et Lydij quia Gamma incipit ab Vt, Vt re mi fa sol la Phthongus analepticus uocari potest quem in monodijs scenicis post certas pausas incerto tempore organo canatur: quique consonare debet cum phthongo quem primum [[c]] Tragoedus resumens cantus incinet qui notari poterunt sic [Doni, Aduersaria Musica D, 14v,1; text; uel] In hoc phthongo usurpari poterit endosis: initio enim sufficiet eius uocem a cantore exaudiri [--] Tibiae Hyperteliae id est longiores epistomia aerea habent (les hanches) Hypatodica superat altitudinem hominis Phthongi cardinales uidentur appellari posse F C G Agogica, Proagogica Cardines Melodiarum uidentur appellari posse chordae praecipuae alicuius modi D # G # Metatropici C # F # chromatica [sqb] Diazeusius b Synnasium Pulchritudo generum Chromatici et Enarmonij non minima haec esse uidetur quod proceduntur per ditonum et semiditonum interualla consona: Symphoniae conuersae uocari possunt in quibus partes duabus uocibus cani possunt mutatis clauibus et manentibus ijsdem ut si Hypatodicum melos fiat netodicum conuertendo pagina ut melos Constantij Portae apud Artusium in fine operis In modis Plagijs Hypodorio Hypophrygio Mixolydio non potest fieri symphonia triadica super chordis praecipuis et cardinalibus quae diuisa sit harmonice idest diapason quae inferne habeat Diapente superne uero Diatessaron sic in quattuor alijs non potest fieri Diapason arithmeticae diuisa in chordis ordinalibus [Doni, Aduersaria Musica D, 15r; text: Mixolydius, s] Breuis indicat chordas praecipuas seu [[ch]] cardinales quae diapason diuiduntur in diapente et diatessaron Semibreuis semicardinalem quae diapente diuidit in ditonum et semiditonum: minima chordas minus praecipuas Nota nigra denotat Fa et Semitonia Vt seruetur natura modorum uideo hoc seruandum saltem ut plurimum ne intarualla Diapente Diatessaron Ditoni et Semiditoni facile fiant nisi in ijs chordis quae praecipuae sunt cuiusque modi [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 15v; text: A, a, a a, G, g, g g, F, f, f f, [Gamma], S, T, re, mi, fa] Mutationes apte faciendae hic modus esse potest uolo: mutationem facere per tertium phthongum Hypophrygij (qui incinitur mi) ad Tonum Hypolydium iuxta positum uideo an phthongus Hypolydij ipsi parallelus isotonus sit ([[qud]] quod accidit ubicumque praecedens phthongus utrobique uel albus uel niger fuit) quod si isotonus deprehenderimus tunc phthongum Mi exempli gratia incinemus sol (sic enim canitur in Hypolydio secundus phthongus qui illi respondet) deinde ascendendo quanto uoluerimus canemus re mi et cetera Sed commodius fiunt mutationes in duobus modis qui phthongum fa nigrum habent comunem exempli gratia A ponendam sub altera linea, G. in ipsa linea enim claues incidunt in chordas Nota hanc loquere D # G # esse phthongos metabolicos hoc est per quos transitur a modo ad modum cum ubi in aliquo Modo est D E et G a hoc est sol re uel re mi in modo propinquo a regione respondet [sqb] C et E F hoc est mi fa hoc est pro [[semitonij]] [Tonij corr. supra lin.] spatio primi modi in altero occurrit Semitonium cui aequaliter D D # et G G # [[licet sit semitonium minus]] uel potius D # E G # A [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 16r; text: Diatonicum, Chromaticum, Enarmonicum, ixolydius, dius,
hrygius, rius, Hypolydius, T, S] [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 16v,1; text: Mixolydius Diatonicus per Disiunctionem, Chromaticus, T, S, uel, Coniunctionem] Aduerte in pagina anteriori notata A [signum] in connexionibus modorum duos phthongos parallelos duorum modorum unisonos esse [solum in marg.] cum eiusdem coloris fuerint hoc est ambos albos uel nigros ut [Doni, Aduersaria Musica D, 16v,2; text: Diatessaron, unisona, S, T, re, mi, fa, sol, la, Lydij] [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 17r,1; text: Myxolydius, Lydius, Phrygius, Dorius, Hypolydius, Hypophrygius, Hypodorius, A, F, E, D, C, [sqb], b] Hinc licet conjicere si quis exempli gratia transire uolet [descendendo add. supra lin.] a Dorio ad Hypolydium [[itaque]] quod recte congruit a statu indifferenti enim non licet transire ad delectationem nisi [[per]] mediante luctu et dolore. Rursus ab Hypolydio ad Hypophrygium id est a delectatione ad Iram non transitur nisi ascendendo ad Lydium id est ad laetitiam Mutatio quae fit a Dorio in Hypolydium ascendendo per Mixolydium [Doni, Aduersaria Musica D, 17r,2; text: Dorius, Mixolydius, Hypolydius, Lydius, T, S, initiale] [--] Cum mutationem uis facere a Dorio in Lydium exempli gratia ascende per coniunctionem deinde descende per disiunctionem et in G pone # qui erit phthongus initialis modi Lydij deinde ascendere poteris [Doni, Aduersaria Musica D, 17v,1; text: Dorius, Lydius, coniunctio, disiunctio, mi, fa, sol, la, re, do, et cetera] Nota [inter add. infra lin.] G # et A # faciendum esse Tonum maiorem alioquin [inter add.infra lin.] A # et C nimium esset et plus quam toni Ex hoc exemplo satis liquet mutationes quae fiunt per # melius procedere si praecedentes phthongi descendant: deinde mutationes rectius fieri in phthongis initialibus alicusius modi. Nota commodum esse eundem phthongum prius uno modo legere deinde alio sic ut hic phthongum in D la sol re ascendens legis per la descendens per sol: sic enim cum ueneris ad G # procedet [[<.>]] lectio per ut Poteris enim sine signis accidentalibus mutatione mutare sic ubi [[<.>]] [# corr. supra lin.] indicat tonum uocis sed non profertur [Doni, Aduersaria Musica D, 17v,2] Nota duas illas notas signatas 1. 2. [[eodem]] isotonos esse sed priorem la, ex contrario posteriorem sol: quod si Lydius acutior esset Dorio per trihemitonium tunc descendendo ab eadem nota Sol ad Vt (sine #) procederetur per Lydium [--] [Doni, Aduersaria Musica D, 18r,1] Hypodorius per coniunctionem sumit speciem Dorij Hypophrygius Phrygij Hypolydius Lydij Dorius Mixolydij Phrygius Hypodorij Lydius Hypophrygij Mixolydius [[nullius]] Hypolydij Itaque ab Hypodorio transitur in Dorium A Dorio in Mixolydium A Mixolydio in Hypolydium Ab Hypolydio in Lydium A Lydio in Hypophrygium Ab Hypophrygio in Phrygium A Phrygio in Hypodorium et sic rediendo ad caput [Doni, Aduersaria Musica D, 18r,2; text: Hypodorius, Phrygius, Lydius, Dorius, Mixolydius, Hypolydius, A, [sqb], C, D, E, F, G, L, S, b] Nota unumquemque modum totum circulum id est totam diapason continere ita ut ut quattuor latera inferiora sint quae referunt diapente tria reliqua superiora quae referunt Diatessaron Item si unusquisque modus consideratur in singulis pyramidibus cuspis [[eruit]] continget fines duorum modorum qui dicuntur similes [--] Coniunctio est tamquam foemina Disiunctio tamquam mas Mese Tonij Mixolydij uidetur esse F. fa ut possumus etiam illi applicare pauca diuersitate clauem C Mese Lydij erit e la mi Phrygij [[D.]] [d corr. supra lin.] la sol re Dorij C sol fa ut Hypolydij [sqb] Hypophrygij a la mi re. Hypodorij G sol re ut Specimen Mixolydi Ioannis Romiti notari poterit sic [Doni, Aduersaria Musica D, 18v,1] Catalexis Mixolydijs fatis agimur Ioannis Romiti qui sic desinit [Doni, Aduersaria Musica D, 18v,2] potest sic mutari ut fregiatur signum illud accidentale in penultima nota # et nihilominus [[hipat]] Hypatodus faciat ditonum non semiditonum chordae accidentale quae in agoge alicuius modi intermista inducunt interualla Semiditoni in locis ubi non essent uel duo semitonia potentialiter contigua (nam de actu continuis nulla est difficultas) uel tonum inter duo semitonia et cetera possunt uocari chromaticae quae uero inducunt quattuor tonos continuos uel duas diapente continuas et cetera nullo modo sed mere sunt chordae aliorum modorum Non è molto che in Roma non uoleuano cantare poesie fine et buone parendoli e difficili et non atte alla musica. Però Giuseppino soleua comporre da se certe canzoni molto dozzinali le quali però haueuano grande spaccio Il Signor Pietro della Valle fù il primo che fece udire in Roma lo Stile Recitatiuo hauendo fatto fare un carro: le cui musiche furono composte da Paolo Quagliati